SAYAT NOVA
Σκηνοθεσία - Σενάριο: Σεργκέι Παρατζάνωφ
Ηθοποιοί: Σοφίκο Τσιαουρέλι, Μ. Αλεκιάν, Ο. Μινασιάν
Φωτογραφία: Σούρεν Σαχμπατιάν
Μουσική: Τίγκραν Μασουριάν
Χώρα: Σοβιετική Ένωση (Έγχρωμη)
Διάρκεια: 75΄
Πρώτη προβολή: Ώρα 8.30 μ.μ.
Δεύτερη προβολή: Ώρα 10.30 μ.μ.
-Η ποιοτική εξέλιξη της Βωβής ταινίας
-Ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα του -20ου αιώνα
-Θησαυρός αυθεντικών κοστουμιών
“Το χρώμα του ροδιού” του ταλαντούχου, αρμένικης καταγωγής σκηνοθέτη Σεργκέι Παρατζάνωφ αναφέρεται στη ζωή και στο έργο του επίσης Αρμένιου ποιητή Αρουθίν Σαγιαντίν (1712-1795). Γνωστός με το όνομα Σάγιατ Νόβα (υπότιτλος της ταινίας), που σημαίνει “Βασιλιάς του άσματος” ο Σαγιαντίν ως τραγουδοποιός ερωτικών ασμάτων περιπλανήθηκε στη χώρα του και έγινε τελικά ποιητής του βασιλιά Ηρακλή της Γεωργίας. Κατείχε την τέχνη του υφαντή και εισήλθε το 1770 ως καλόγερος στο χριστιανικό μοναστήρι του Χούγκμπατ. Το 1795 Πέρσες επιδρομείς τον δολοφόνησαν μετά την άρνησή του να ασπασθεί τον Ισλαμισμό. Στον ιερό ναό του Τιμπίλισι σώζεται πλάκα με τ’ όνομά του και την ποιητική απάντησή του προς τον αρχηγό των Περσών Αγά Μοχάμεντ Καν: “Από την ορμητική πηγή μου να δροσιστεί ο καθένας δεν μπορεί / το νερό μου έχει ξεχωριστή γεύση. Τα γραπτά μου να τα διαβάσει ο καθένας δεν μπορεί / οι λέξεις μου έχουν ξεχωριστό νόημα. Μην πιστέψεις πως εύκολα θα με νικήσεις / η πίστη μου είναι στέρεη, όπως ο γρανίτης”.
Ο Παρατζάνωφ δε θέλησε να δώσει μια κλασική βιογραφία του Σάγιατ Νόβα, αλλά να κάνει ένα καθαρά ποιητικό σινεμά που να ισοδυναμεί με την ελευθερία του λόγου και την αφαίρεση των γραπτών του Σάγιατ Νόβα. Η ταινία συγκροτείται σε 8 ενότητες που συνδέονται με υπότιτλους και ποιήματα του Σαγιαντίν. Η οθόνη γεμίζει από λυρικές εικόνες με τέλεια εικαστική αρμονία. Στην αρχή ο ποιητής, μικρό παιδί ακόμα, περιφέρεται ανάμεσα σε πολύχρωμα χαλιά που στεγνώνουν κρεμασμένα και φαντάζει σαν ένα κομμάτι τους. Νερό ξεχειλίζει από τους τοίχους της εκκλησίας. Αμέτρητα βιβλία απλωμένα στις σκεπές από τους μοναχούς, υπηρέτες της πίστης, στεγνώνουν στον ήλιο. Καθώς ο άνεμος τα ξεφυλλίζει, νιώθει κανείς πως η ιστορία που περιέχουν αναβιώνει. Ο ποιητής έκπληκτος τα παρατηρεί. Ακολουθούν η βάπτισή του, η συνάντησή του με τους προγόνους. Μαθαίνει την τέχνη της φλογέρας, το εθνικό μουσικό όργανο των Αρμενίων. Έφηβος συναντά τη μούσα της ποίησής του, που είναι συνάμα και η ερωμένη του. Αυτή του αποκαλύπτει το απόλυτο του αραχνοϋφαντου καμβά της ψυχής.
Ο σκηνοθέτης θέλησε να δείξει μέσα από την ταινία την αθάνατη δύναμη και τη δόξα του λαϊκού πολιτισμού των Αρμενίων. Γι’ αυτό κατηγορήθηκε ως εθνικιστής και το Σάγιατ Νόβα ήταν για μεγάλο διάστημα απαγορευμένο στη Σοβιετική Ένωση. Μόλις το 1982 προβλήθηκε στη Δύση ξεσηκώνοντας σάλο για τη δύναμη και πρωτοτυπία της γραφής του. Ο Παρατζάνωφ, δουλεύοντας πάνω στα αισθητικά διδάγματα του Αϊζενστάιν, πηγαίνει ακόμα μακρύτερα μη διστάζοντας να χρησιμοποιήσει πολλά σουρεαλιστικά στοιχεία κι ένα λυρικό συμβολισμό που μόνο οι γνώσεις της Αρμενικής κουλτούρας μπορούν ν’ αποκωδικοποιήσουν στην εντέλεια. Η κάμερα παραμένει ακίνητη, οι διάλογοι απουσιάζουν, κάθε εικόνα - ταμπλώ είναι νοηματικά αυτοδύναμη. Η αισθητική καινοτομία του Παρατζάνωφ ανιχνεύει μια νέα γραμματική του κινηματογράφου. Το αριστουργηματικό αυτό έργο δέχθηκε πολλές επεμβάσεις και τελικά βρίσκεται στα χέρια μας με το μοντάζ που του έκανε ο Σεργκέι Γιούτκεβιτς κι όχι ο ίδιος ο Παρατζάνωφ. Αλλά και πάλι αναδύει τη δύναμη και το μεγαλείο του δημιουργού του, που μετά το θάνατο του Ταρκόφσκι είναι αναμφίβολα ο πιο μεγάλος Σοβιετικός καλλιτέχνης.
Έκδοση Studio, 1986
ΣΕΡΓΚΕΪ ΠΑΡΑΤΖΑΝΩΦ
Γεννήθηκε στο Τιμπίλισσι το 1924. Πέθανε το 1990. Αρμενικής καταγωγής, μεγάλωσε στη Γεωργία, μια χώρα που λάτρεψε τη λαϊκή παράδοσή τους όπως και των γειτονικών λαϊκών δημοκρατιών. Σπούδασε σκηνοθεσία στη Μόσχα και πήρε μέρος στο γύρισμα των ταινιών “Το τρίτο χτύπημα” και “Τάρας Τσεβτσένκο” του δασκάλου του Ιγκόρ Σαβτσένκο. Το 1954 συνσκηνοθετεί με τον Γιάκοφ Μπαζελιάν το ποιητικό έργο “Άντριες” και συνεχίζει με πολλές μικρού μήκους ταινίες για τη λαϊκή τέχνη της Ουκρανίας. Ύστερα από 3 ταινίες - παραγγελίες (“Ο πρώτος άνδρας” 1958, “Ουκρανική ραψωδία” 1961, “Ένα λουλούδι στην πέτρα” 1962), ο Παρατζάνωφ γίνεται παγκόσμια γνωστός με τις αριστουργηματικές “Σκιές των ξεχασμένων προγόνων” (1965). Ακολουθεί το ποιητικό δοκίμιο “Σάγιατ Νόβα” ή “Το χρώμα του ροδιού” (1968), που κατακρεουργείται στο μοντάζ και δεν κυκλοφορεί για πολλά χρόνια στο εξωτερικό. Ο σκηνοθέτης έχει προβλήματα με τις σοβιετικές αρχές γιατί τάσσεται κατά του διωγμού των Ουκρανών διανοουμένων. Το 1974 συλλαμβάνεται με την κατηγορία της... ομοφυλοφιλίας και της λαθρεμπορίας έργων τέχνης και κλείνεται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Μετά από διεθνείς διαμαρτυρίες, κατάφερε να κάνει ακόμα μια ταινία “Ο θρύλος του κάστρου Σουράμ” (1984) που συνεχίζει τις αναζητήσεις του Σάγιατ Νόβα. Ακολούθησαν οι ταινίες: Arebeski Νa Τemu Pirosmani (Arαbesques on the Pirosmani Theme 1985 μ.μ.), Ashik Kerib 1988, Lebedyne Ozero-Zona (Swan Lake, 1990).
ΣΠΥΡΟΣ Λ. ΒΡΕΤΤΟΣ
"Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΣΕ ΚΑΘΕ ΠΡΑΓΜΑ"
Από τη Συλλογή "Ανιστόρητο"
Καρέκλα αυτός,
τραπέζι αυτός,
ο μύθος του σε κάθε πράγμα.
Κι είν’ ένας μύθος σκοτεινός
που φταίει για χίλιες πράξεις
και για εικόνες που τις καίει ο πυρετός
όσων τις βλέπουν.
Καρέκλα αυτός.
Το σχήμα του σε λίγο θα φανεί από τα πόδια,
χέρια μετά γυρεύοντας το πάνω σώμα.
Τραπέζι αυτός
κι επάνω του ρόδι ξερό,
μαχαίρι στο ψωμί,
σταφύλι μ’ όλες του τις ρώγες,
ώσπου τα χέρια του ξεσπάνε προς τα κει,
παίζουν τη μοίρα αιχμηρά με το μαχαίρι,
σχίζουν την τάβλα
και ψηλά στην οροφή
μαχαίρι κατακόρυφο της μπήγουν
κι ανεβαίνουν.
Κι είναι επάνω ο ουρανός
ανάποδο τραπέζι.
Τέλος, περνάει μυστικά
κι αφήνει τα σημεία:
ρόδι που χάσκει όχι ξερό, αλλά αμφίβολο αίμα.
μαχαίρι όχι στο ψωμί,
αλλά στην κλειδαριά της πόρτας.
κι όχι σταφύλι, αλλά συκιά
που μόλις γίνει το πρωί
θα κάνει μαύρο πέταγμα τα φύλλα.
Είν’ ένας μύθος σκοτεινός.
κρατάει όσο το ρίγος.
